همه‌گیری کووید 19 طی دو سال گذشته باعث صدمات و خسارات جبران‌ناپذیری شده است و در این میان عموم مردم، بخصوص کارکنان بهداشت و درمان به عنوان خط اول مبارزه با بیماری، در معرض بیشترین خطر ابتلاء به بیماری بودند و به همین منظور، به همّت پژوهشگران سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت، اثر محافظتی واکسن خوراکی فلج اطفال در مقابل ویروس کرونا مورد آزمون قرار گرفت.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی بهداشت و درمان صنعت نفت فارس و هرمزگان، دکتر فرّخ حبیب‌زاده در گفتگو با خبرنگار واحد روابط عمومی در خصوص شروع و انگیزه پرداختن به این طرح پژوهشی، مقدمه‌ای کوتاه گفت و عنوان کرد: زمانی که پاندمی کووید 19 به وجود آمد سخنرانی دکتر گالو، یکی از برجسته‌ترین محققان دانشگاه مریلند، که از یکی از شبکه‌های خبری پخش می‌شد را شنیدم که ادعا می‌کرد واکسن خوراکی فلج اطفال ممکن است بتواند محافظت نسبی در برابر کرونا ایجاد کند.
دکتر حبیب‌زاده در ادامه تشریحِ روند پرداختن به طرح پژوهشی "اثرات محافظتی واکسن خوراکی فلج اطفال در مقابل ویروس کرونا" اظهار داشت: پس از زمانی که همه‌گیری بیماری کرونا اعلام شد و در جهت تحقق منویات رهبری مبنی بر افزایش و تکیه بر تولیدات داخلی و رهایی از وابستگی به محصولات خارجی، در صدد پرداختن به ایده‌ی محققان دانشگاه مریلند با این مضمون که " واکسن فلج اطفال توانایی مقابله با کووید ۱۹ را دارد و می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تا زمان تولید واکسن اختصاصی علیه این بیماری، تقویت کند"، برآمدیم و یک کارآزمایی بالینی طراحی کردیم.
رئیس واحد آموزش و پژوهش بهداشت و درمان صنعت نفت فارس و هرمزگان گفت: واکسن فلج اطفال تقریباً هیچ عارضه‌ای ندارد، بسیار ارزان است، به طور وسیع در دسترس است، حمل و نقل و مصرف آن ساده است و سالانه بیش از یک میلیارد واحد از این واکسن تولید شده و در ۱۴۰ کشور مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. وی افزود: شبیه‌سازی‌های کامپیوتری تعداد زیادی مرگ و میر را پیش‌بینی می‌کرد. با توجه به امکانات موجود، انجام کارآزمایی مذکور در شهرهای شیراز و اهواز پیشنهاد شد. مجوزهای لازم از سوی مدیر عامل وقت سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت کسب شد و همچنین مجوز کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی شیراز جهت انجام این پژوهش دریافت شد. اما متأسفانه بنا به دلایلی، انجام این مهم میّسر نشد.
دکتر حبیب‌زاده در این خصوص، اذعان داشت: واکسن خوراکی فلج اطفال حاوی ویروس زنده ضعیف شده بیماری فلج است. این ویروس قادر است از فرد واکسینه شده به نزدیکان او نیز منتقل شود، مثل این است که بقیه اعضای خانواده و نزدیکان فرد واکسینه شده هم واکسینه شده باشند. بسیاری از محققین معتقدند که همین خصوصیت قطره فلج اطفال بوده که سبب موفقیت بسیار خوب آن در کنترل بیماری فلج شده است. این خصوصیت سبب شد تا مطالعه‌ی دیگری با روش انجام کاملاً متفاوتی طراحی و انجام شود.
************
دکتر حبیب‌زاده افزود: به طور معمول هر روزه تعدادی از کودکان جهت انجام واکسیناسیون به واحدهای بهداشتی درمانی مراجعه می‌کنند. تمام کودکان ایرانی در بدو تولد، و در دو، چهار، شش و هجده ماهگی قطره فلج اطفال دریافت می‌کنند. این کودکان همچنین در سن شش سالگی نیز یک دوز یاددآوری دریافت می‌کنند. مادران این کودکان، به علت ارتباط نزدیکی که با فرزندشان دارند، بالطّبع، خواهی نخواهی با ویروس ضعیف شده فلج مواجهه خواهند داشت؛ درست مانند اینکه ایشان نیز قطره فلج اطفال دریافت کرده باشند. اگر قطره فلج اطفال واقعاً اثر محافظتی بر علیه ویروس کرونا داشته باشد، این تأثیر در این گروه از مادران باید مشهود باشد.
وی ادامه داد: از جمعیّت تحت پوشش بهداشت و درمان‌های صنعت نفت شیراز و اهواز 419 نفر از مادرانی که کودکانشان واکسینه شده بودند را به مدّت 9 ماه تحت نظر گرفتیم. در مقابل، 3771 نفر مادر از همان جمعیّت که فرزندانشان قطره نگرفته بودند و از لحاظ سن، بعد خانوار و محل زندگی با گروه اول تفاوتی نداشتند، بررسی کردیم.
رئیس واحد آموزش و پژوهش بهداشت و درمان صنعت نفت فارس و هرمزگان، افزود: پس از 9 ماه، هیچیک از مادرانی که فرزندانشان قطره واکسن فلج اطفال دریافت کرده بودند، به کووید 19 مبتلا نشدند. در مقابل، 28 نفر از مادرانی که در معرض ویروس ضعیف شده فلج نبودند، مبتلا به بیماری کووید 19 شدند.
دکتر حبیب‌زاده اعلام داشت: نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که قطره فلج اطفال توانایی این را دارد که افراد را به مدّت حداقل 6 ماه در برابر بیماری کووید 19 محافظت کند.
به گفته‌ی وی، نتایج این مطالعه که با همکاری پژوهشگران انستیتو ویروس‌شناسی انسانی دانشگاه مریلند انجام شد، در مجلّه معتبر بین‌المللی JAMA Network Open در نوامبر 2021 چاپ گردید.
************
رئیس واحد آموزش و پژوهش بهداشت و درمان صنعت نفت فارس و هرمزگان همچنین از بخش دیگر این طرح مطالعاتی گفت و اظهار کرد: به این آزمون بسنده نکردیم و تحقیق دیگری نیز انجام دادیم.
وی گفت: دو نوع واکسن برای فلج اطفال وجود دارد. نوع تزریقی که حاوی ویروس زنده نیست و قطره خوراکی که حاوی ویروس زنده ضعیف شده است. در دنیا حدود 60 کشور از واکسن تزریقی بهره می‌برند؛ بیش از 140 کشور از قطره فلج اطفال به همراه نوع تزریقی واکسن برای واکسیناسیون ملی استفاده می‌کنند. فرض کردیم اگر واقعاً قطره فلج اطفال تأثیر محافظتی بر علیه بیماری کرونا داشته باشد، آنگاه توقع داریم که کشورهایی از دنیا که قطره را استفاده می‌کنند میزان کمتری از عفونت با ویروس کرونا را نسبت به کشورهایی که واکسن تزریقی فلج اطفال استفاده می‌کنند، گزارش دهند.
دکتر حبیب‌زاده افزود: نتایج بدست آمده نشان داد که میزان عفونت کرونا در کشورهایی که قطره فلج اطفال استفاده می‌کنند به طور واضحی از کشورهایی که از واکسن تزریقی استفاده می‌کنند کمتر است.
وی توضیح داد: در این میان ذکر این مهم الزامی است که کشورهایی که از قطره فلج اطفال استفاده می‌کنند عمدتاً کشورهای در حال توسعه هستند و نسبت به کشورهایی که از نوع تزریقی آن بهره می‌برند از لحاظ سطح بهداشت و زیر‌ساخت‌های بهداشتی بضاعت کمتری دارند و ممکن است این شبهه به وجود آید که این تفاوت در میزان عفونت به علّت عدم تشخیص و گزارش‌دهی کم بیماری در کشورهایی است که قطره فلج اطفال استفاده می‌کنند.
دکتر حبیب زاده اضافه کرد: با آنالیزهای آماری انجام شده، تأثیر این متغیّرهای مخدوش‌کننده، بررسی و مشخص شد که حتی با وجود در نظر گرفتن تمام این تفاوت‌ها، استفاده از قطره فلج اطفال نسبت به نوع تزریقی آن می‌تواند به طور متوسط 30 درصد میزان عفونت به کرونا را کاهش دهد.
رئیس واحد آموزش و پژوهش بهداشت و درمان صنعت نفت فارس و هرمزگان عنوان کرد: نتایج این مطالعه هم که با همکاری محققان دانشگاه مریلند انجام پذیرفت، اخیراً (مارس 2022) در مجلّه معتبر بین‌المللی PLoS ONE به چاپ رسید.
وی گفت: دانشمندان معتقدند تأثیر محافظتی قطره فلج اطفال بر بیماری کرونا از طریق تحریک سیستم ایمنی ذاتی است که باعث ایجاد مصونیّت غیر اختصاصی نسبت به عناصر بیماری‌زا می‌شود.
این پژوهشگر افزود: اغلب واکسن‌های کنونی کرونا که در تمام دنیا در دسترس هستند، بر مبنای ویروس اولیّه کرونا طراحی و تولید شده‌اند و بنابر این تعجّبی ندارد که بیشتر این واکسن‌ها قادر به تولید مصونیّت کامل بر علیه سوش‌های جدید ویروس کرونا از جمله نوع اُمیکرون که هم اکنون بسیار شایع است، نیستند.
دکتر حبیب‌زاده اضافه کرد: پژوهشگران بر این باورند که قطره فلج اطفال با ایجاد مصونیّت غیراختصاصی، قابلیت ایجاد مصونیّت در مقابل تمام سوش‌های کووید 19 و حتی سوش‌هایی که هنوز بوجود نیامده‌اند را خواهد داشت.
وی ابراز کرد: با توجه به آئین دید و بازدید نوروز 1401 و بازگشایی مدارس سطح کشور، انتظار می‌رود که در اواخر فروردین و اوایل اردیبهشت امسال، شاهد موج بعدی بیماری کرونا در کشور باشیم و در این راستا، استفاده از قطره فلج اطفال ممکن است باعث شکسته شدن چرخه انتقال ویروس شود و سلامت به جامعه و ملّت عزیزمان باز گردد.
به گفته این پژوهشگر، گروه‌های تحقیقاتی زیادی در سراسر جهان تلاش خود را برای توقف این بیماری معطوف داشته‌اند. با توجه به اینکه میزان اثرات سوء قطره فلج اطفال فوق‌العاده کم است (واکسیناسیون همگانی با قطره فلج اطفال در کل کشور طی ادوار گذشته، مؤیّد این ادعاست)، بنظر می‌رسد انجام چنین مداخله‌ای جهت شکستن چرخه بیماری ارزشمند باشد.
رئیس واحد آموزش و پژوهش بهداشت و درمان صنعت نفت فارس و هرمزگان در پایان از تیم نویسندگان ایرانی این طرح پژوهشی شامل: دکتر محمّد رفیعی (رئیس آموزش، مطالعات و تحقیقات سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت)، دکتر سعید سعیدی‌مهر (رئیس واحد آموزش و پژوهش بهداشت و درمان صنعت نفت اهواز)، دکتر محبوبه یدالّلهی (بهداشت و درمان صنعت نفت فارس و هرمزگان)، اشرف سیمی (بهداشت و درمان صنعت نفت فارس و هرمزگان)، ایمان حفیظی راستانی (بهداشت و درمان صنعت نفت فارس و هرمزگان) و مدیران و کارشناسان ستاد سازمان، مناطق فارس و اهواز که تیم پژوهشی را در انجام این پژوهش‌ها یاری کردند، شامل: دکتر کوروش هاشمی اصل (ستاد سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت)، زهره گودرزنژاد (ستاد سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت)، دکتر محسن تندر (رئیس بهداشت و درمان صنعت نفت فارس و هرمزگان)، دکتر علیرضا پیشوا (رئیس پلی‌کلینیک بهداشت و درمان صنعت نفت فارس و هرمزگان)، مهندس علی اصغر نصیحت کن( مسئول واحد آمار و برنامه ریزی بهداشت و درمان صنعت نفت فارس و هرمزگان)، مژگان طباطبایی (مسئول پرستار خانواده بهداشت و درمان صنعت نفت فارس و هرمزگان)، محسن ابراهیمی (کارشناس واحد فناوری و اطلاعات بهداشت و درمان صنعت نفت فارس و هرمزگان)، دکتر بهرام دهقان (رئیس بهداشت و درمان صنعت نفت اهواز)، مریم اخلاقی و مهوش پورحسن (بهداشت و درمان صنعت نفت اهواز) و تمامی مدیران دانش محور سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت که بستر مناسبی برای انجام این پژوهش‌ها در بهداشت و درمان صنعت نفت را فراهم کردند، تشکّر و قدردانی به عمل آورد.
1. برای مشاهده این مطالعه اینجا را کلیک کنید. (JAMA)
2.برای مشاهده این مطالعه اینجا را کلیک کنید. ( PLOS ONE)
3.برای مشاهده این مطالعه اینجا را کلیک کنید. ( INSTITUTE OF HUMAN VIKOLOGY)
گزارشگر: الهه بهرامی